ایمنی یکی از مهم‌ترین ارکان جوامع امروزی است که حوزه‌های مختلفی را شامل می‌شود. از میان این حوزه‌ها، ایمنی در برابر حریق جایگاه ویژه‌ای دارد. اهمیت این موضوع از آنجا ناشی می‌شود که حوادث ناشی از حریق می‌توانند خسارات مالی و جانی غیرقابل جبرانی به همراه داشته باشند. به همین دلیل، قوانین و مقررات سخت‌گیرانه‌ای برای رعایت اصول ایمنی در برابر حریق در نظر گرفته شده است تا این مسئله در اماکن گوناگون به بهترین شکل ممکن اجرا شود.
رعایت اصول ایمنی در برابر حریق، چه در ساختمان‌های مسکونی و اداری که محل حضور افراد هستند و چه در محیط‌های صنعتی، امری حیاتی و اجتناب‌ناپذیر است.
کدام تجهیزات آتش نشانی، در ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند؟
بر اساس قوانین و مقررات موجود، تمامی ساختمان‌هایی که ساخته می‌شوند، موظف به تجهیز به مجموعه کاملی از تجهیزات آتش نشانی، سیستم‌های اعلام و اطفای حریق هستند. در صورتی که این الزامات رعایت نشود، صدور پروانه پایان کار برای ساختمان ممکن نخواهد بود و به تبع آن، بهره‌برداری و سکونت در ساختمان غیرقانونی و غیرممکن خواهد بود.
برای اطمینان از اجرای صحیح این قوانین، سازمان آتش‌نشانی و سازمان نظام مهندسی، ناظرانی را تعیین می‌کنند که وظیفه آن‌ها نظارت بر نصب و اجرای سیستم‌های اعلام و اطفای حریق در ساختمان‌های مختلف است.
از آنجا که آب به عنوان یکی از مؤثرترین مواد برای اطفای حریق شناخته می‌شود، سیستم‌های اطفای حریق آبی به طور گسترده در ساختمان‌ها استفاده می‌شوند. برای این منظور، هر ساختمان به لوله رایزری مجهز است که از پایین‌ترین نقطه ساختمان تا بالاترین طبقه کشیده شده و در هر طبقه انشعاباتی از آن تعبیه شده است. این انشعابات نقش ایستگاه‌های کوچک آتش‌نشانی را ایفا می‌کنند و آب مورد نیاز برای اطفای حریق در آن طبقه را در اختیار افراد قرار می‌دهند.
جعبه آتش نشانی
جعبه آتش‌نشانی یک محفظه فلزی است که به دو نوع ورودی، یکی در قسمت بالا و دیگری در پایین، مجهز شده است. این ورودی‌ها با نام‌های ورودی تر و ورودی خشک شناخته می‌شوند و هر یک وظایف خاصی دارند.
ورودی تر که در پایین جعبه قرار دارد، به لوله‌هایی متصل می‌شود که همیشه حاوی آب هستند. این ویژگی باعث می‌شود آب به صورت مداوم در دسترس باشد و آماده استفاده فوری در شرایط اضطراری باشد. از طرف دیگر، ورودی خشک که در قسمت بالای جعبه قرار گرفته است، به لوله‌هایی متصل می‌شود که فقط در مواقع ضروری و هنگام فعال شدن سیستم، آب در آن جریان پیدا می‌کند. این طراحی به این دلیل است که در شرایط عادی نیازی به حضور آب در این لوله‌ها نیست.
در جعبه آتش‌نشانی، لوله‌های متصل به ورودی تر به یک هوزریل (قرقره و شیلنگ نیمه سخت) وصل می‌شوند. این تجهیز که در ادامه به‌طور مفصل به آن پرداخته خواهد شد، مخصوص استفاده توسط افراد غیرمتخصص طراحی شده است. حضور دائمی آب در این لوله‌ها اهمیت زیادی دارد، زیرا در هنگام وقوع حادثه، افراد عادی که ممکن است آموزش کافی ندیده باشند، بتوانند به سرعت و بدون اتلاف وقت از این وسیله استفاده کنند. این طراحی به کاهش استرس و افزایش سرعت عمل در شرایط بحرانی کمک شایانی می‌کند.
در ساختمان‌های کوتاه‌مرتبه، ورودی خشک جعبه آتش‌نشانی به تجهیزاتی ساده اما کاربردی مجهز است. این تجهیزات شامل یک شیر فلکه ۱۳۵ درجه و یک کوپلینگ رزوه‌ای استورز با درپوش محافظ می‌باشد. این بخش از جعبه به گونه‌ای طراحی شده که برای اتصال شیلنگ‌های تخت آتش‌نشانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخلاف بخش‌های دیگر، این قسمت کاملاً مخصوص افراد متخصص و آتش‌نشان‌هاست و کاربران عادی ساختمان نیازی به استفاده از آن ندارند.
جعبه‌های آتش‌نشانی دوکابین که با نام جعبه‌های دوطبقه نیز شناخته می‌شوند، طراحی متفاوتی دارند و به دو بخش مجزا تقسیم می‌شوند. در بخش بالایی، هوزریل آتش‌نشانی قرار دارد که با هدف سهولت استفاده افراد عادی در شرایط اضطراری تعبیه شده است. این قسمت همواره آماده به کار است و آب به صورت دائمی در آن جریان دارد.
بخش پایینی جعبه دوکابین به ورودی خشک اختصاص دارد. تفاوت قابل توجه این است که در جعبه‌های دوکابین، یک شیلنگ برزنتی از پیش نصب شده در داخل جعبه قرار گرفته است که آتش‌نشان‌ها می‌توانند بلافاصله از آن استفاده کنند. در مقابل، جعبه‌های تک‌کابین فاقد این سامانه آماده هستند و آتش‌نشان‌ها باید تجهیزات خود را به صورت دستی به شیر فلکه و کوپلینگ رزوه‌ای متصل کنند. این طراحی باعث می‌شود جعبه‌های دوکابین برای شرایط اضطراری سریع‌تر و کارآمدتر باشند.
هوزریل آتش نشانی
هوزریل آتش‌نشانی یکی از تجهیزات مهمی است که داخل جعبه‌های آتش‌نشانی نصب می‌شود و به ورودی تر متصل است. این ابزار که در بازار با نام قرقره و شیلنگ نیمه سخت نیز شناخته می‌شود، برای اطفای حریق توسط افراد غیرمتخصص و کاربران عادی طراحی شده است و به دلیل سهولت در استفاده، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
هوزریل آتش‌نشانی از پنج بخش اصلی تشکیل شده است:
- شیر تک‌ضرب: برای کنترل جریان آب.
- شیلنگ رابط: برای اتصال ورودی تر به قرقره.
- قرقره مجهز به سیستم آبرسان داخلی: برای جمع‌آوری و مدیریت شیلنگ.
- شیلنگ نیمه سخت: شیلنگی مقاوم و انعطاف‌پذیر برای هدایت آب.
- نازل سه‌حالته: برای تنظیم نوع و شدت پاشش آب.
نحوه استفاده از هوزریل آتش‌نشانی بسیار ساده است. در زمان وقوع حریق، افراد باید:
- درب جعبه آتش‌نشانی را باز کنند.
- شیلنگ هوزریل را به سمت محل آتش‌سوزی بکشند.
- با باز کردن نازل، جریان آب را بر روی آتش هدایت کنند.
این طراحی به گونه‌ای است که حتی در شرایط اضطراری و استرس‌زا، کاربران می‌توانند به سرعت از آن استفاده کنند و به کاهش خطرات ناشی از حریق کمک نمایند.
قرقره فایرباکس و هوزرک آتش نشانی
در مطالب پیشین اشاره کردیم که قوانین و الزامات آتش‌نشانی برای ساختمان‌های بلندمرتبه با ساختمان‌های معمولی تفاوت‌هایی دارد. یکی از این تفاوت‌های مهم، الزام استفاده از سامانه شیلنگ برزنتی در ساختمان‌های بلندمرتبه است. منظور از سامانه شیلنگ برزنتی تجهیزاتی مانند قرقره فایرباکس یا هوزرک آتش‌نشانی است.
این تجهیزات به عنوان نگهدارنده‌هایی برای شیلنگ برزنتی عمل می‌کنند و در انتهای این شیلنگ‌ها، یک نازل سه‌حالته (برانچ‌پایپ) نصب شده است. این نازل امکان کنترل جریان آب و تغییر نوع پاشش را فراهم می‌کند.
سامانه شیلنگ برزنتی برای استفاده عموم ساکنان طراحی نشده است. بلکه این ابزار حرفه‌ای برای اطفای حریق توسط آتش‌نشانان در نظر گرفته شده و به همین دلیل، در جعبه آتش‌نشانی ساختمان‌های بلندمرتبه تعبیه می‌شود. این طراحی به آتش‌نشانان اجازه می‌دهد تا بدون اتلاف وقت، تجهیزات خود را به خط خشک رایزر متصل کرده و از این امکانات آماده به کار بهره‌برداری کنند.
در ساختار این تجهیزات، از اتصالات آتش‌نشانی متنوعی استفاده شده است تا عملکرد سریع و کارآمد آن‌ها تضمین شود. این سامانه نقش حیاتی در اطفای حریق در ساختمان‌های بلند و جلوگیری از گسترش آتش دارد.
خاموش کننده دستی
یکی دیگر از تجهیزات ضروری در ساختمان‌ها، خاموش‌کننده دستی یا همان کپسول آتش‌نشانی است. این ابزار یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین وسایل برای مقابله با حریق‌های کوچک محسوب می‌شود و در اغلب ساختمان‌ها، نوع پودری آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
خاموش‌کننده‌های دستی پودری شامل سیلندرهایی هستند که حاوی پودر خاموش‌کننده و گاز پیشران می‌باشند. هنگام وقوع حریق، افراد می‌توانند با رعایت اصول ایمنی و فشردن شیر تخلیه که روی سیلندر تعبیه شده است، محتویات خاموش‌کننده را از طریق شیلنگ متصل به شیر بر روی آتش تخلیه کرده و آن را مهار کنند.
نکته مهم این است که امروزه، برخلاف گذشته، خاموش‌کننده‌های دستی چندمنظوره در بازار موجود هستند. این تجهیزات که توسط برخی شرکت‌ها، طراحی و تولید می‌شوند، دارای پودر ویژه‌ای هستند که قادر به اطفای سه نوع حریق می‌باشد:
- جامدات قابل اشتعال (مانند چوب و کاغذ)
- مایعات قابل اشتعال (مانند روغن و بنزین)
- گازهای قابل اشتعال (مانند گاز طبیعی و پروپان)
این ویژگی چندمنظوره باعث می‌شود که این خاموش‌کننده‌ها به یکی از کاربردی‌ترین تجهیزات ایمنی در ساختمان‌ها تبدیل شوند و بتوانند به صورت مؤثر در مواجهه با حریق‌های مختلف، از گسترش آتش جلوگیری کنند.
در گذشته، خاموش‌کننده‌های پودری که از پودر BC استفاده می‌کردند، تنها برای اطفای حریق مایعات و گازهای قابل اشتعال مناسب بودند و نمی‌توانستند حریق جامدات را مهار کنند. اما با پیشرفت فناوری، امروزه خاموش‌کننده‌های چندمنظوره با پودرهای پیشرفته عرضه شده‌اند که قادر به اطفای هر سه نوع حریق هستند.
بر اساس قوانین و الزامات ایمنی، خاموش‌کننده‌های دستی می‌توانند به دو صورت در ساختمان نصب شوند:
- نصب بر روی دیوار: در مکان‌هایی که دسترسی آسان و سریع به خاموش‌کننده‌ها ضروری است.
- قرارگیری داخل جعبه آتش‌نشانی: برای حفاظت بهتر از تجهیزات و حفظ نظم محیط.
در صورتی که نیاز به استفاده از هوزریل آتش‌نشانی و کپسول آتش‌نشانی به صورت هم‌زمان باشد، از جعبه‌های دوقلو یا دوکابین افقی استفاده می‌شود. این جعبه‌ها طراحی ویژه‌ای دارند که امکان نگهداری هر دو تجهیز را فراهم کرده و دسترسی آسان به آن‌ها را در مواقع اضطراری تضمین می‌کند. چنین طراحی‌هایی نقش مهمی در اجرای اصول ایمنی و تسریع در اقدامات اطفای حریق دارند.
کدام تجهیزات آتش نشانی در صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
در مطالب قبلی به بررسی تجهیزات آتش‌نشانی مورد استفاده در ساختمان‌های مسکونی، تجاری و سایر اماکن پرداختیم. اما اکنون قصد داریم تجهیزات آتش‌نشانی مورد استفاده در صنایع بزرگ و کوچک را بررسی کنیم؛ تجهیزاتی که برای تأمین ایمنی در برابر حریق در محیط‌های صنعتی طراحی شده‌اند.
از آنجا که آب یکی از مؤثرترین مواد برای اطفای حریق است، در کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی نیز از این ماده به طور گسترده استفاده می‌شود. هوزریل، هوزرک آتش‌نشانی و قرقره فایرباکس از جمله تجهیزاتی هستند که به منظور تأمین آب در عملیات اطفای حریق در بخش صنعت به کار می‌روند. این تجهیزات معمولاً درون جعبه‌های آتش‌نشانی قرار داده می‌شوند تا از آن‌ها در برابر آسیب‌های محیطی و عوامل خارجی محافظت شود و بتوانند سال‌ها به صورت مؤثر عمل کنند.
جعبه‌های آتش‌نشانی در صنایع
علاوه بر جعبه‌های آتش‌نشانی روتین که روی دیوار نصب می‌شوند، در محیط‌های صنعتی از جعبه‌های آتش‌نشانی محوطه‌ای نیز استفاده می‌شود. این جعبه‌ها برای شرایطی طراحی شده‌اند که امکان نصب جعبه آتش‌نشانی روی دیوار وجود ندارد؛ مثلاً در فضای باز یک واحد صنعتی که فاقد دیوار است.
ویژگی جعبه‌های محوطه‌ای:
- دارای پایه‌های فلزی مستحکم هستند که بر روی زمین پیچ و ثابت می‌شوند.
- طراحی شده‌اند تا در برابر شرایط آب‌وهوایی مختلف مقاومت کنند.
- امکان نگهداری تجهیزات اطفای حریق مانند شیلنگ، نازل و سایر ابزارهای مرتبط را دارند.
استفاده از این جعبه‌ها در محیط‌های صنعتی، به ویژه در فضاهای باز و بدون دیوار، باعث می‌شود که تجهیزات آتش‌نشانی همیشه در دسترس باشند و ایمنی در برابر حریق به صورت بهینه تأمین شود.
